به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)،‌ «ارامنه و انقلاب مشروطه ایران» نوشته سید سعید جلالی با مقدمه دکتر «گارنیک آساطوریان» منتشر شد. این کتاب به چیستی، تبیین جریان‌شناسی سیاسی، بررسی اندیشه‌ها و کارکردهای سیاسی گروه‌های سوسیالیستی ارمنی تبریز و گیلان در جنبش مشروطه ایران از منظر جامعه‌شناسی تاریخی می‌پردازد.

کتاب دربردارنده چهار بخش اصلی با نام‌های «نگاهی اجمالی به تحولات اجتماعی جامعه ارامنه ایران از دوره صفویه تا عصر مشروطیت»،‌ «سوسیالیسم ایرانی دو تجربه از گفتمان‌های سوسیالیستی در ایران عصر مشروطه»، «هنچاکیان در انقلاب مشروطه ایران، توأمانی تفنگ و قلم»» و «داشناکسوتیون در ایران (پیروزمردان بدفرجام)» است.

در مقدمه نویسنده آمده است: «مهمترین تشکل سیاسی ارامنه ایران گروه سوسیال دموکرات‌های تبریز بود. این گروه تحت تاثیر انقلاب‌ها و خیزش‌های سوسیالیستی در جهان پای به عرصه سیاست در ایران گذاشت. هنچاکیان و داشناک‌ها نیز از گروه‌های دیگر ارمنی حاضر در انقلاب مشروطیت ایران به‌شمار می‌رود. در فضای سوسیالیست‌زده آن روزهای ایران، گروه‌های سیاسی و اجتماعی با درآمدن در سلک سوسیالیست و کمونیست، به همکاری با مجموعه نیروهای فراملی می‌پرداختند؛ همان نیروهایی که در ایران در راه آرمان آزادی‌خواهانه مردم علیه استبداد قاجار، که از حمایت‌های امپراتوری تزارها برخوردار بود، در یک جبهه واحد قرار داشتند.»

بخش نخست کتاب شامل چهار فصل با عنوان‌های «مهاجرت ارامنه و تاثیر آن بر زندگی اقتصادی و اجتماعی آنان»، «آنارشی و عدم ثبات سیاسی، آسیب جدی جامعه ارمنی»، «دوره قاجاریه و پویایی اقتصادی و اجتماعی ارامنه»، «ارمنیان ایران و انقلاب مشروطیت» است.

«آشنایی ایرانیان با سوسیالیسم»، «تجربه قفقازی از سوسیالیسم»، «سوسیالیست‌های پیشرو اما بی‌ادعا»، «حزب دموکرات ایران و نقش سوسیال دموکرات‌های تبریز»، «تیکران درویش و روزنامه ایران نو»، «طرح کمیته نجات ملی» و «تیکران درویش و مقاله ترور» هشت فصل بخش دوم کتاب را تشکیل داده‌اند. 

در «دیباچه» کتاب نوشته است: «انقلاب مشروطه یکی از محمل‌ها و جلوه‌گاه‌های مشارکت جمعیت ارمنی در ایران می‌باشد و افرادی چون ملیک آندرسیان، قهرمان ارمنی مورد اشاره نویسنده که در چوبه دار روس‌ها فریاد ایران‌خواهی را سر داد فقط یکی از قهرمانان مبارزات آزادیخواهانه و ایران‌گرایانه می‌باشد.»

6 فصل بخش سوم عنوان‌های «هنچاکیان ایران»، «سوسیال دموکرات‌های گیلان»، «راهبردهای هنچاکیان در مساله ایران»، «یقیکیان و نقش او در تحولات سیاسی و اجتماعی ایران»، «آراء و اندیشه‌های سیاسی یقیکیان» و «یقیکیان و مساله ارمنی» را بررسی کرده است.

«ورود داشناکسوتیون به انقلاب مشروطیت ایران»،‌ «خیزش تبریز و نقش داشناک‌ها»،‌ «داشناکسوتیون و خیزش گیلان»،‌ «یپرم مرد پولادین جنبش مشروطه در ایران»، «سپهدار و فرماندهی کل نیروهای گیلان»، «حرکت به سوی تهران»، «یپرم و ریاست اداره نظمیه»، «اعدام شیخ فضل‌الله نوری و نقش یپرم‌خان»، «آشوب‌های ایالات و نقش یپرم در اعاده امنیت»، «یپرم‌خان و ماجرای پارک اتابک»، «بیم و امید بازگشت شاه سابق به ایران»، «تاثیر فتوحات بر شخصیت و عملکرد یپرم»، «اولتیماتوم، انحلال مجلس دوم و ناکامی مشروطه در ایران با تاکید بر نقش یپرم‌خان»، «نقش یپرم‌خان در ماجرای اولتیماتوم و انحلال مجلس»، «شکاف میان یپرمیان و داشناک‌ها و پایان کار یپرم» و «خروج داشناک از حاکمیت و سیاست کناره‌گیری» فصل‌های شانزده‌گانه بخش چهارم کتاب را تشکیل می‌دهند.

در مقدمه کتاب پروفسور آساطوریان نوشته شده است: «قدمت خاطره جمعی ایرانیان در سرزمین ارمنستان و بالعکس، محصول یک امر دفعی و ناگهانی نبوده، بلکه دارای یک فرایند درون‌زای چند هزار ساله بوده است. نقش تمدن ایرانی در ساماندهی و مهندسی فرهنگی و سیاسی جامعه ارمنی بیش از تمدن‌های دیگر بوده و همچنین خلاقیت‌های فکری و فرهنگی ارامنه همواره بر پیکره جامعه ایرانی اثر نهاده است.»

سید سعید جلالی، متولد 1347، پژوهشگر تاریخ و پژوهشگر ارشد مرکز مطالعات و تحقیقات وزارت کشور است.

چاپ نخست «ارامنه و انقلاب مشروطه ایران» نوشته سید سعید جلالی با مقدمه دکتر گارنیک آساطوریان و ویراستاری حمید اسکندری در 222 صفحه، شمارگان 500 نسخه و بهای 13 هزار تومان از سوی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی راهی بازار کتاب‌های تاریخی شد.